Stel je voor: je krijgt 255 euro per maand en moet daar alles van betalen: de huur, de boodschappen, je opleiding, de zorgverzekering, je telefoon. Denk je nu: dat is onmogelijk? Toch is dit de situatie van veel thuisloze jongeren van 18 tot 21 jaar. Het Bouwdepot, een initiatief van Stichting Zwerfjongeren Nederland en Manon van Hoeckel, wil het tij keren. De jongeren krijgen een jaar lang een maandelijks inkomen van 1050 euro als fundering om aan zichzelf en hun toekomst te bouwen.
De bijstand voor jongeren van 18 tot 21 jaar is zo laag, omdat de wet stelt dat de ouders onderhoudsplicht hebben: zij moeten meebetalen aan het levensonderhoud van hun kinderen. Maar wat als de ouders uit beeld zijn, niet meer leven of niet kunnen of willen betalen? Wat als je niet naar school kunt of geen baan hebt? Deze jongeren belanden in een kwetsbare situatie, bouwen schulden op en dreigen dakloos te worden.
Luister de ‘Podcast met staatsecretaris Blokhuis - Een Bouwdepot Special’
Welkom bij deze speciale aflevering, waarin je dit keer niet de jongeren, maar een interview hoort met staatssecretaris Paul Blokhuis van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Blokhuis roept namelijk op tot onconventionele plannen, rondom dak- en thuisloosheid.
Het Bouwdepot - de Podcast
Uit de overlevingsstand
Een van hen is de 21-jarige Kyra. Dankzij het Bouwdepot had ze voor het eerst in jaren financieel – maar vooral mentaal – de ruimte om haar eigen verjaardag te vieren. Kyra: “Ik heb een grote taart gekocht en merkte hoeveel verschil dat maakt. Als je jezelf continu afstraft, ga je je ook minderwaardig voelen.” Door het inkomen van het Bouwdepot kwam ze uit de overlevingsstand. “Eindelijk heb ik eens geen financiële stress, waardoor ik andere dingen kan aanpakken. Door het Bouwdepot durf ik mijn trauma’s in de ogen te kijken.”
Marleen van der Kolk
Financiële rust
Marleen van der Kolk, programmamanager bij Stichting Zwerfjongeren Nederland: “Dit voorbeeld laat zien dat we de jongeren met het Bouwdepot veel meer geven dan een maandelijks inkomen van 1050 euro. We geven de jongeren financiële rust. We onderzoeken of ze met een Bouwdepot een volgende stap in hun leven kunnen zetten op weg naar een zelfstandige toekomst.”
Met de aanpak van het Bouwdepot krijgen de jongeren – onder begeleiding – zelf de regie, zonder voorwaarden, eisen of een tegenprestatie. Uitgangspunt is het bedrag van 1050 euro dat volgens de Participatiewet voldoende is voor een alleenstaande jongere vanaf 21 jaar.
Maatwerk
Marleen: “Het Bouwdepot onderzoekt samen met social designers en de Hogeschool Utrecht wat financiële bestaanszekerheid met deze jongeren doet. De Hogeschool Utrecht monitort de werkzame elementen in onze aanpak. De designers doen vooral empathisch onderzoek bij de jongeren (en hun begeleiders): ze halen inzichten en ervaringen op: wat werkt wel en wat kan beter. We zetten in op preventie en zijn op zoek naar duurzame oplossingen. Die komen in de vorm van een handreiking straks beschikbaar voor elke gemeente. We knutselen niet aan het systeem, maar maken individuele bouwplannen voor de jongeren om ze te ondersteunen in een volgende stap op weg naar een zelfstandige toekomst. Om een leven lang in de bijstand te voorkomen. Zo geeft het Bouwdepot gemeenten de mogelijkheid om maatwerk te leveren, bijvoorbeeld via een aanvulling uit de bijzondere bijstand.”
Het Bouwdepot ging in februari 2020 van start in Rotterdam, Den Haag en Eindhoven met de eerste vijf jongeren, gesubsidieerd door verschillende fondsen: Stichting Doen, FNO en Fundatie Santheuvel Sobbe. Een paar maanden later maakte VWS geld vrij, samen met het Kansfonds, voor vijf nieuwe jongeren. “Geïnteresseerde gemeenten kunnen altijd contact met ons opnemen over onze aanpak en de lessen die we hierin hebben geleerd.”
"Denk vanuit de wereld van de jongere. Help met een kamer en een inkomen – dan kunnen we de cirkel doorbreken."
Begin bij de leefwereld van jongeren
Het Bouwdepot is een nieuwe benadering van een complex vraagstuk. “We bedenken met z’n allen te snel oplossingen die niet vanuit de leefwereld van de jongeren komen en daarom sluiten ze ook niet aan”, weet Manon van Hoeckel, hoofddesigner van het Bouwdepot. Als social designer ontwerpt ze geen objecten, maar systemen. “Ik duik in de leefwereld van de jongeren – praat met ze over hun behoeften, hoe ze contact leggen – en ontwerp iets wat bij hun wereld past.”
Manon van Hoeckel
Wie ben ik?
Het project begint met een periode van rust, de zogenaamde Bouwvak. Waarom is dit belangrijk? Manon: “Veel projecten sturen op werk, maar wij zien dat sommige jongeren daar nog niet aan toe zijn. Ze hebben vaak een moeilijke jeugd gehad, zijn soms al jaren dakloos, bivakkeren bij vrienden op de bank, hebben trauma’s opgelopen. Het werkt niet als we zeggen: je moet binnen een halfjaar weer op school zitten of aan het werk zijn. Ze moeten eerst ontdekken wie ze zijn en waar ze goed in zijn, voordat ze aan een baan kunnen beginnen. Die periode van rust is een belangrijk herstelmoment.”
De begeleiders van het Bouwdepot ondersteunen ze in deze fase en helpen om financieel overzicht te krijgen. “We werken samen met lokale organisaties die de jongeren al kennen.”
Bouwplan geeft houvast
Een belangrijk onderdeel van het Bouwdepot is het Bouwplan. Manon: “Dit is een persoonlijk plan van aanpak dat we samen met de jongeren opstellen. Ze geven zelf aan wat zij realistische doelen vinden: schulden afbetalen, op zoek naar werk, sparen voor een rijbewijs. Ze bepalen ook zelf wat de afspraken zijn.” De een wil in zijn Bouwplan opnemen dat hij geen geld mag uitlenen aan vrienden. De ander wil vastleggen dat hij maximaal 20 euro per maand aan computerspelletjes mag uitgeven. “Doordat de jongeren hun eigen grenzen stellen, lukt het veel beter om zich hieraan te houden. Het Bouwplan geeft houvast en sluit aan bij hun motivatie, waardoor er een grotere kans van slagen is. Net als bij je eigen kinderen.”
Vertrouwen en waardering
Manon: “De jongeren mogen helemaal zelf beslissen hoe ze het geld inzetten – ook dat is nieuw aan ons project.” Kunnen ze dat wel aan? Manon vertelt dat deze jongeren juist heel goed weten hoe ze hun leven willen invullen en waar ze aan toe zijn. “Het zijn jongvolwassenen met toekomstdromen en ambities, ze willen een diploma halen, werk doen waar ze goed in zijn, net als hun leeftijdgenoten. Wij geven ze het bedrag vanuit vertrouwen en waardering, waar nodig met iets meer financiële begeleiding. Zo creëren we veiligheid – een belangrijke pijler van het Bouwdepot.”
"Wil dit meisje niet – of is ze er nog niet klaar voor? Je moet durven loslaten en niet steeds willen controleren."
Oordelen loslaten
Welke inzichten hebben jullie opgedaan? Manon heeft ervaren dat ze snel in een oplossingsmodus schiet die bij haar eigen leefwereld past. “Ik wilde een dakloze jongere zonder inkomen helpen om een baantje te zoeken. Want ik dacht: dan komt hij wel uit de problemen. Van hem leerde ik: je kunt je pas inspannen als je een plek hebt waar je helemaal kunt ontspannen.”
Marleen: “Ik heb geleerd mijn oordelen los te laten. Om vanuit een ander perspectief te kijken. Wil dit meisje niet – of is ze er nog niet klaar voor? Is deze jongen lui – of is hij eenzaam en onzeker? Je moet durven loslaten en niet steeds willen controleren.”
‘Waarom zoeken ze geen baan?’
Marleen: “De samenleving heeft hardnekkige oordelen die deze jongeren niet helpen. Van ‘die ouders moeten dat toch betalen’, hoewel die helaas om verschillende redenen buiten beeld zijn of soms zelfs allebei overleden, tot ‘waarom zoeken ze niet gewoon een baan’.
Manon: “We horen bijvoorbeeld: een rijbewijs halen met geld uit het Bouwdepot, heeft dat wel prioriteit? Maar voor die jongen is een rijbewijs veel meer dan autorijden. Het betekent zelfstandigheid, vrijheid. Een rijbewijs maakt zijn wereld groter en brengt nieuwe mogelijkheden, ook voor werk.”
Marleen vult aan: “Alle ouders met kinderen in deze leeftijd stimuleren ze om hun rijbewijs te gaan halen. Maar als deze jongeren dat willen, denken we ineens: is dat nou wel nodig? Van die oordelen moeten we echt af. Als een jongere met het Bouwdepot zijn rijbewijs kan gaan halen, is dat volgens mij een verdomd goede keuze met een grotere kans op een (bij)baan.”
"Ik ben eindelijk geen probleemjongere meer, maar een jongere met problemen."
Fouten maken mag
De jongeren worstelen zelf ook met oordelen en overtuigingen. Manon: “Ze hebben het gevoel dat ze nergens fouten mogen maken. Terwijl falen juist ergens goed voor is; daar leer je van. Het Bouwdepot geeft ze de ruimte en het vertrouwen, iets wat ze vaak hun hele jeugd hebben gemist. Een van hen zei: ‘Ik ben eindelijk geen probleemjongere meer, maar een jongere met problemen.’
Representatief beeld
Met een beeldbank voor journalisten wil het Bouwdepot het beeld van ‘de dakloze jongere’ bijstellen. “Mensen denken bij zwerfjongeren snel aan een onverzorgd type dat ergens buiten slaapt. Dat beeld is niet representatief. Het zijn gewone jongeren; aan hun uiterlijk herken je ze niet. Ze hebben niet zelf gekozen voor een moeilijke jeugd; vaak is dat ze overkomen door een instabiele thuissituatie – of omdat ze helemaal geen thuis hebben. Het gros heeft domme pech gehad, zoals het meisje met twee alcoholisten als ouders. Of de jongen die door z’n eigen moeder op straat is gezet omdat ze het financieel niet kon rondbreien.”
Tips voor gemeenten
Welke tips hebben jullie voor gemeenten die interesse hebben in het Bouwdepot?
Manon: “het Bouwdepot is een zoektocht naar een andere invulling en werkwijze. Daar moet je als gemeente voor openstaan. Hier is durf voor nodig: durven we deze jongeren, met begeleiding, los te laten en erop te vertrouwen dat zij niets liever willen dan aan hun toekomst werken.”
Marleen: “De reflex bij veel gemeenten en het Rijk is: we gaan eerst een onderzoek doen en de boel inventariseren. Terwijl je veel betere resultaten krijgt als je denkt en doet vanuit de wereld van de jongere. Help concreet met een kamer en voldoende inkomen – dan kunnen we de cirkel doorbreken en doen we echt iets voor de jongeren.”
Ze besluit: “In Nederland hebben we nu meer dan 12.000 dakloze jongeren, een aantal dat de afgelopen tien jaar verdrievoudigd is. Daarom is het essentieel om in te zetten op preventie en dat is met de aanpak van het Bouwdepot: voldoende inkomen om die kamer ook te kunnen betalen. Het liefst zo vroeg mogelijk, zodra jongeren op hun achttiende verjaardag uit de Jeugdzorg, jeugd-ggz of jeugddetentie stromen, zodat ze niet dakloos hoeven te worden.”
Luister naar de podcast
Elke maand verschijnt er een podcast over het Bouwdepot van vijf jongeren. Manon: “We willen dat de samenleving en de gemeenteambtenaren zich beter kunnen inleven in hun wereld. In de podcast kun je horen hoe de jongeren het zelf ervaren en hoe ze zich ontwikkelen.”
Vraag een ‘Bouwdepot om tafel’ aan
Het ‘Bouwdepot om tafel’ is een brainstormsessie met onder andere wethouders, mbo’s en de creatieve sector. Marleen: “We sparren over de juiste vorm: wat heeft deze gemeente nodig om dit project te laten landen, welke samenwerkingspartners, welke vorm van hulp.”
Meld je aan voor de toolkit en handreiking
Wil je in jouw gemeente ook een Bouwdepot opstarten? Een toolkit met handreiking zijn in de maak. Er staat ook in hoe je het project financieel kunt vormgeven. Meld je alvast aan door een mailtje te sturen naar: info@hetbouwdepot.nl