Positieve en eerlijke beeldvorming
Zoek via Google Image Search op ‘daklozen’ en de kans is groot dat je iemand in verwaarloosde kleding slapend op een bankje in een park aantreft. Dit beeld klopt niet met de werkelijkheid, de groep dakloze mensen is namelijk heel divers. Vaak is aan de buitenkant niet zichtbaar dat er sprake is van (dreigende) dakloosheid. Met de huidige krapte op de woningmarkt kunnen bijvoorbeeld ook net gescheiden mensen, jongeren die uit de jeugdzorg komen en mensen die geen veilige thuissituatie hebben dakloos raken.
Het Beelddepot, onderdeel van het Bouwdepot, doet onderzoek naar stigma’s in de media. In samenwerking met persfotografen, illustratoren en ervaringsdeskundigen heeft het Beelddepot een beeldbank met realistische foto’s van het leven van dak- en thuisloze mensen ontwikkeld. Het is een goed voorbeeld van een initiatief dat in lijn ligt met het Nationaal Actieplan Dakloosheid: Eerst een Thuis. Positieve en eerlijke beeldvorming helpt om stereotypering bij te stellen en het tegengaan van stigmatiserende beeldvorming draagt bij aan de preventie van dakloosheid.
Eigen schuld, dikke bult
Dakloosheid wordt in de maatschappij vaak gezien als een individueel probleem, waarbij het onuitgesproken oordeel vaak is: eigen schuld, dikke bult. Hierdoor zijn burgers en organisaties geneigd om mensen die dakloos zijn (geweest) te mijden of buiten te sluiten. Daarnaast nemen mensen die dakloos zijn vaak zelf de negatieve denkbeelden uit de samenleving over en passen die op zichzelf toe. Daardoor kan stigmatisering grote negatieve gevolgen hebben, zoals angst, werkloosheid, laag zelfbeeld, depressieve symptomen, hopeloosheid en het mijden van professionele hulp. Een eerlijk en divers beeld van de (ex)dakloze inwoner is daarom van belang voor het goed laten slagen van de nieuwe aanpak van dakloosheid. Daarin staat de transformatie naar preventie, wonen eerst en het goed kunnen landen in de wijk centraal.
Onderzoek naar dakloosheid in de media
Danielle Arets, lector journalistiek en innovatie bij Fontys Hogeschool, kwam er via een podcast van het Bouwdepot achter dat veel dak- en thuisloze jongeren last hebben van stigma’s over hun situatie. Dat was voor haar de aanleiding om onderzoek te doen naar de representatie van dak- en thuisloosheid in de media.
Samen met collega’s en een panel van ervaringsdeskundigen bekeek ze hoe er de afgelopen twintig jaar over dak- en thuisloosheid werd geschreven. "Daarin zagen we dat er zeker in de jaren 90 nog hele stigmatiserende begrippen werden gebruikt: termen als 'crepeergevallen' en ‘mannen met de fles’." In de loop der jaren werd er volgens Arets in veel genuanceerdere termen gesproken, zoals ‘mensen met een woonprobleem’ of ‘mensen met meervoudige problematiek’. Een woord als zwerver wordt op dit moment gelukkig nog nauwelijks gebruikt.
“Tekstueel gezien zagen we dat er een genuanceerdere en gedetailleerde kijk is op dakloosheid.Dat was goed nieuws.” Maar Arets en haar team deden ook een beeldanalyse. “Toen zagen we dat in al die artikelen best wel stigmatiserende beelden worden gebruikt.” Ze noemt daarbij foto’s van een man op een bankje in het park met een fles. Ook worden jongeren volgens Arets amper afgebeeld. “En als die al worden afgebeeld, dan is dat vaak met hun handen in het haar.”
Invloed op beleid en nieuwe foto’s
Daarnaast bleek uit onderzoek van collega Frank van Steenbergen dat negatieve begrippen en stigmatiserende beelden impact hebben op beleid. Ze houden zelfs constructief beleid in stand. “Als we dakloosheid echt willen oplossen, dan moet je daar ook met progressieve termen, beelden, begrippen en labels communiceren”, legt Arets uit.
Deze onderzoeksresultaten waren de aanleiding voor het team van Arets om nieuwe genuanceerdere foto’s te schieten. Daaruit ontstond Het Beelddepot. Inmiddels zijn er 110 foto’s beschikbaar. Journalistieke redacties, gemeenten, woningcorporaties en zorginstellingen kunnen (tegen betaling) gebruikmaken van deze foto’s die een realistischer beeld van de werkelijkheid geven. En bovendien stigmatisering tegengaan.
Workshops en toolkit
Daarnaast geeft het Beelddepot in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport workshops aan journalisten. Ervaringsdeskundigen vertellen hun persoonlijke verhaal aan redacties en samen wordt er gekeken naar gevoelige elementen. Dat werkt volgens Arets heel goed om bewustwording te creëren. “De ervaringsdeskundigen kunnen vanuit hun eigen ervaring vertellen wat kleine nuances of labels kunnen betekenen voor mensen.”
Bovendien komt er binnenkort in samenwerking met het Ministerie van VWS een toolkit voor woningcorporaties, gemeenten en zorg- en welzijnsinstellingen. Daarin vinden zij de organiseerde genuanceerde beelden van het Beelddepot en adviezen over taalgebruik en beeldgebruik als het gaat over dakloosheid. Ook wordt uitgelegd hoe gemeenten en andere partijen werksessies kunnen organiseren over dak- en thuisloosheid.