‘Iemand met een baan en een huis kan óók zomaar op straat komen te staan’

ZonMw is een organisatie die onderzoek en innovatie financiert. Hoe dragen jullie vanuit die positie bij aan het oplossen van de problematiek van dak- en thuisloosheid?

“We zetten voornamelijk in op kennisontwikkeling, bijvoorbeeld rondom de samenwerking tussen gemeenten, woningbouwcorporaties, zorgorganisaties en ervaringsdeskundigen. Zij leren in de dagelijkse gang van zaken voortdurend bij. Wij maken programma’s die dat leren en onderzoeken in de praktijk faciliteren. We kijken welke werkbare elementen erin zitten, vergaren kennis, kijken hoe het in de praktijk werkt en wat anderen daarvan kunnen leren. We faciliteren dus niet alleen de uitvoering van projecten door ze te ondersteunen, maar we bundelen ook opgedane kennis, zorgen dat betrokken partijen ervan leren en dat de kennis weer terechtkomt bij betrokken partijen. Zo stimuleren we lerende netwerken. Daardoor komen mensen sneller tot goede innovaties. Zo voegen we iets toe aan betere zorg en ondersteuning voor onder meer dak- en thuisloze mensen.’’

“Dat doen we door partijen te ondersteunen bij het maken van beleid en het beleid te vertalen naar de uitvoering. Daarbij helpen we gemeenten en regionale samenwerkingen op het gebied van maatschappelijke opvang, maar we financieren ook een aantal landelijke projecten. Zo is er in het hele land bijvoorbeeld een tekort aan ruimte voor beschermd wonen. Dan ga je kijken: waar kan dat wonen plaatsvinden? Kun je bijvoorbeeld oude gebouwen ‘omkatten’ naar woonvoorzieningen? Out of the box denken dus, kijken naar nieuwe vormen. Daar moet je mee experimenteren, en als het goed loopt kunnen gemeenten en regio’s daar dan weer gebruik van maken.’’

“Dat denken buiten de bestaande kaders moet ook plaatsvinden tussen de verschillende werkvelden die zich met deze problematiek bezighouden. Er moet over domeinen als wonen, welzijn, zorg en participatie heen worden samengewerkt. Want als iemand in de schulden zit, dan heeft dat ook weer invloed op werk en wonen, en als iemand dakloos wordt, beïnvloedt dat zaken als zorg, bestaanszekerheid en veiligheid. Integrale aanpak is daarom het buzzword, maar hoe zorg je nou voor goede verbindingen tussen die verschillende beleidsvelden? Daar zijn wij nadrukkelijk mee bezig.’’

Wonen blijkt vaak hét hoofdprobleem bij mensen die met gestapelde problematiek te maken krijgen, en daardoor met al die verschillende werkvelden. Hoe kan ZonMw bijdragen aan de oplossing daarvan?

“Een dak boven het hoofd is inderdaad vaak een probleem, zeker in deze tijd met zijn grote tekort aan woningen. Dat probleem moet in gezamenlijkheid worden opgelost, op een inclusieve manier. Dak- en thuislozen, maar bijvoorbeeld ook mensen met onbegrepen gedrag, moeten in de wijken worden opgevangen. Maar mensen daar hebben vaak vooringenomen ideeën over deze groepen. Als je dan begint over een inclusieve wijk, zeggen ze: maar wij willen die overlast hier niet. Terwijl iemand met een goede baan en een mooi huis óók zomaar zijn werk kan kwijtraken of in een scheiding kan belanden, en daardoor op straat kan komen te staan.’’

“Er bestaan veel gestolde beelden over waarom iemand dakloos is, of de kunst van het leven even niet helemaal goed doorheeft. Er wordt daardoor vaak geredeneerd vanuit de problematiek, en niet vanuit oplossingen. En dát is waar wij kunnen helpen. Om die oplossingen te bereiken, moeten de betrokken partijen vooral breder kijken dan alleen het eigen aandachtspunt. Vroeger werden mensen meer geïnstitutionaliseerd opgevangen, nu vindt de zorg en ondersteuning juist thuis plaats. Deze zorg en ondersteuning wordt geboden door verschillende partijen en vanuit verschillende wettelijke kaders. Dat kan ertoe leiden dat iemand bijvoorbeeld in de schulden zit, terwijl zijn werkgever of huisarts daar helemaal niets van weten. Waardoor de problemen onopgemerkt van kwaad tot erger gaan, en iemand uiteindelijk dakloos wordt.’’

“Als je bestaan in balans is, dan ga je makkelijk door het leven. Maar er is altijd wel wat disbalans. Wordt die te groot, dan krijg je problemen. Daarom moet er brede ondersteuning - en waar nodig ook zorg - zijn om te voorkomen dat mensen die uit evenwicht raken écht onderuitgaan. Daarin is die domeinoverstijgende samenwerking heel belangrijk. Waarbij niet meer wordt gedacht en gewerkt vanuit de systeemwereld, maar vanuit de leefwereld en vanuit de bedoeling.”

Kennis opdoen en delen is de kern van de bijdrage van ZonMw bij het oplossen van deze problemen. Welke programma’s richten zich daarop en naar welke innovaties streven jullie?

“De belangrijkste toevoeging van ZonMw is te zorgen dat nieuwe kennis wordt opgedaan en dat deze kennis wordt geborgd in de praktijk, het beleid, onderwijsinstellingen en opleidingstrajecten, en zo te komen tot een duurzame ontwikkeling van expertise en lerende omgevingen. We brengen werkbare elementen uit praktijk en onderzoek naar het curriculum van de sociale studies, zodat je de beleidsmedewerkers en de zorgverleners van de toekomst kunt leren wat er werkt in de praktijk. We stimuleren de ontwikkeling en uitwisseling van toepasbare kennis, en dragen daarmee bij aan het oplossen van complexe maatschappelijke gezondheidsvraagstukken, zoals dak- en thuisloosheid.’’

“Dat heeft ook een preventieve werking. Je voorkomt uiteindelijk veel problemen door mensen niet heen en weer te blijven sturen. Een mooi voorbeeld is ons programma ‘Vakkundig aan het werk’, waarmee we dit jaar zijn begonnen. Wat voor interventies kun je doen om mensen duurzaam aan het werk te krijgen en tegelijkertijd de arbeidsmarkt te bedienen? Zodat inclusiviteit geen hol begrip blijft, maar ook werkgevers zich verantwoordelijk voelen. En zodat schulden of andere valkuilen vroeg kunnen worden gesignaleerd, waardoor andere problemen worden voorkomen.’’

“Daarnaast zetten  we in het actieprogramma ‘Grip op onbegrip’ in op lerende systemen rondom de zorg en ondersteuning voor mensen met onbegrepen gedrag. Vroeger hadden we het dan over ’verwarde personen’. Onbegrepen gedrag bestrijkt een breed scala aan gedragingen en oorzaken. Maar breed genomen gaat het om mensen met een mentale kwetsbaarheid die tussen wal en schip vallen of dreigen te vallen, of om mensen met complexe ggz-problematiek die op een bepaalde manier een gevaar vormen voor zichzelf of de samenleving. Die eerste groep is veruit de grootste, en daar is met goede interventies en hulp echt een verschil te maken.’’

“In het programma ‘Beschermd thuis’ worden de regio’s ondersteund bij de implementatie van de Meerjarenagenda Beschermd Wonen en Maatschappelijke opvang. Daarnaast lopen er landelijke projecten over thema’s als schulden, Housing First en stigma. Beschermd wonen en maatschappelijke opvang worden inmiddels vaak samen opgepakt in projecten waar dak- en thuislozen niet alleen een dak boven hun hoofd krijgen, maar ook begeleiding. Dat gebeurt steeds vaker in wijken, en dat kan spannend zijn. Bij ZonMw vinden we het daarom heel belangrijk dat de projecten die wij financieren werken met ervaringsdeskundigen. Mensen die het zelf hebben meegemaakt, kunnen als geen ander vragen en ervaringen van cliënten verwoorden. Het perspectief van ervaringsdeskundigen is daarom onmisbaar bij het maken en uitvoeren van beleid voor goede zorg, en ondersteuning waarbij de leefwereld centraal staat.’’