Opstapje naar zelfstandigheid met Beschermd Wonen Light

In een verbouwd rijtjeshuis midden in een woonwijk wonen zes jongvolwassenen. Ze huren allemaal een eigen kamer en delen de keuken, badkamer en woonkamer. Wanneer dat nodig is, komt er een ambulant begeleider langs. Het is een mix van een studentenhuis en begeleid wonen, met elementen uit een gezinsleven. Anders dan in een studentenhuis is er ook een inwonend beheerder – en die is zelf ervaringsdeskundige.

Opstapje

We hebben het over Beschermd Wonen Light, kortweg BW Light. Een tussenvorm die de stap van beschermd wonen naar zelfstandig wonen soepel laat verlopen voor jongeren van achttien tot dertig jaar die dit nog niet helemaal zelf kunnen regelen. De jongeren wonen op kamers, maar er wordt wel een oogje in het zeil gehouden. Niet anders dan bij hun leeftijdgenoten die voor hun studie op kamers gaan, zegt Renske Gercama, beleidsadviseur beschermd wonen bij de gemeente Leiden. “Voor een ‘gewone’ jongere is de stap om op kamers te gaan al spannend, maar die heeft ouders om op terug te vallen. Als je die stevige basis niet hebt, en ook nog met problemen kampt, heb je een steuntje in de rug nodig om zelfstandig te kunnen gaan wonen. BW Light vult dit ‘gat’.”

Ontbrekende schakel

Renske licht toe waarom deze nieuwe woonvorm nodig is: “We misten in onze regio iets in de huisvesting voor kwetsbare jongeren. Zo staan er jongeren op de wachtlijst voor beschermd wonen die ook al geholpen zouden zijn met lichte begeleiding waardoor ze in kortere tijd naar zelfstandigheid toe kunnen groeien.” Ze ziet deze kleinschalige woonvoorziening als een ontbrekende schakel in de zorgketen. Bijkomend voordeel: het project maakt meteen ruimte op de wachtlijst voor jongeren voor wie beschermd wonen wel de beste oplossing is.

Op dit moment zijn er twee locaties waar in totaal negen jongeren wonen; een derde locatie zit eraan te komen.
 

Integrale aanpak

BW Light is een initiatief van drie Leidse organisaties in de jeugdhulp en maatschappelijke opvang, allemaal aanbieders van beschermd wonen. De Binnenvest combineert dit met maatschappelijke opvang, Cardea met jeugdhulp en Prodeba biedt beschermd wonen voor jongeren met autisme. “Die versmelting van drie partijen is een grote meerwaarde”, ervaart ambulant begeleider Jacqueline Haagen, maatschappelijk werker bij De Binnenvest en gespecialiseerd in dak- en thuisloze jongeren. “We hebben nu een begeleidingsteam van mensen die allemaal hun eigen specialisme en hun eigen manier van werken inbrengen. Met deze integrale aanpak bundelen we onze krachten en tillen we de ondersteuning naar een hoger niveau.”

Maatwerk

“Bij BW Light kun je echt maatwerk leveren”, stelt Jacqueline. Hoe intensief de ambulante begeleiding is, verschilt immers per persoon. “We bewegen mee met de ontwikkeling van de jongeren omdat we de begeleidingsuren kunnen op- en afschalen. In het begin zien we ze vaak en naarmate ze stabieler worden steeds minder; dat is het mooie aan dit project.” Ze noemt dit een groot verschil met het reguliere beschermd wonen. “Daar is altijd begeleiding aanwezig, hoewel ook daar niet elke bewoner die continu nodig heeft.” De verwachting is dat BW Light uiteindelijk een goedkopere vorm is.

Huisregels

De nieuwe woonvorm nodigt begeleiders uit om met een andere blik naar de ondersteuning te kijken. Zo ontstond een op maat gesneden programma, gevoed door de jongeren zelf, dat aansluit bij hun behoeften. Jacqueline: “We wilden bijvoorbeeld samen met de jongeren bepalen hoe we meer vrijheid konden krijgen in de strakke regels voor beschermd wonen, om tot een lightversie te komen. In de huiskamervergaderingen hebben we de huisregels van de drie verschillende organisatie besproken.” Onderwerpen als logés en alcoholgebruik kwamen op de agenda te staan. “Voor de jongeren was het leuk en leerzaam om hierover mee te beslissen. We laten ook veel open om te zien wat er gebeurt. Dat is dan weer aanleiding om er met elkaar over te praten.”

Ervaringsdeskundige, rolmodel én beheerder: een geslaagde combinatie

Ervaringsdeskundige Diana van den Berg (24 jaar) is inwonend beheerder bij BW Light. Ze regelt praktische zaken, zoals reparaties, houdt de naleving van de huisregels in de gaten, helpt bij het boodschappen doen en heeft daarnaast een coachende rol.

Zelf verliet Diana het ouderlijk huis toen ze zestien jaar was, ging begeleid wonen, later zelfstandig en toen weer even bij haar ouders. Van wie kunnen de jongeren meer leren dan van een rolmodel zoals zij? Diana weet hoe het is om huisgenoten te hebben, om ambulante begeleiding te krijgen, maar ook hoe het voelt om zelfstandig te wonen terwijl je daar nog niet helemaal aan toe bent.

“Ik heb in die jaren geleerd hoe belangrijk het is om te sparen en je financiën op orde te hebben, en vooral om goed voor jezelf te zorgen. Voor mij betekent dit dat je onderdak hebt en kunt eten en drinken, maar ook dat je doelen stelt. Ik heb geleerd om kleine doelen te stellen, zodat ze haalbaar zijn.” Het is een van de ervaringen die ze met haar huisgenoten deelt. “En dat je het moet vieren als het je lukt”, glimlacht ze. “Want als je alle doelen groot maakt, ervaar je vooral teleurstellingen.”

Soms hoort Diana de jongeren praten over grote plannen voor later. “Dan zeg ik: het gaat om nu. Om nu je opleiding afmaken bijvoorbeeld.” Ze merkt wel dat het uitmaakt of zij zoiets zegt, van jongere tot jongere, of een professional. “Van mij nemen ze het sneller aan. En ook van elkaar.” Daarom stimuleert ze haar huisgenoten om elkaar ergens op aan te spreken. “Ik laat zien dat het mag en kan, en probeer hier een veilige sfeer voor te creëren. Hoe beter ze elkaar leren kennen, hoe meer ze dat durven te doen.”

Krachten bundelen

Hoe krijg je zo’n project van de grond als je met drie verschillende organisaties te maken hebt? Dat is een mijlpaal te noemen, vindt Renske. “Het vraagt veel investering van alle partijen. Cardea, Prodeba en de Binnenvest hebben de tijd genomen om elkaars organisatie en aanpak te leren kennen. En om scherp te krijgen waar de meerwaarde van de samenwerking zit.”

Gevraagd naar een tip voor andere gemeenten die een soortgelijk project op willen zetten, zegt ze: “Ga op tijd op zoek naar een plek. Als het te lang een theoretisch plan blijft, kan je de energie verliezen. Bij ons duurde het lang voordat er huisvesting was. Uiteindelijk hebben zorgaanbieders twee van hun bestaande panden omgevormd en verbouwd.”

Daarnaast is het belangrijk om financiering te vinden die de ambulante begeleiding ondersteunt. “Wij hebben afgesproken dat alle jongeren eenzelfde soort indicatie krijgen en dat dit budget vraaggestuurd mag worden ingezet. Zo kun je flexibel schuiven van intensieve naar minder intensieve begeleiding. Je kunt ook kiezen of je individuele ondersteuning geeft of iets in groepsverband organiseert.”

Van elkaar leren

Wat vinden jongeren er zelf van om op deze manier te wonen? Jacqueline: “Ze vinden het heel erg leuk. Ze zijn geïnteresseerd in elkaar en delen tips, bijvoorbeeld over waar je goedkoop boodschappen kunt doen. We zien ook vriendschappen ontstaan. De jongeren helpen elkaar en leren van elkaar.”

En dan te bedenken dat de drie organisaties in de opstartfase nog dachten: leuk idee, maar onze doelgroep kan niet met die van jullie. Renske, lachend: “Alsof het jongeren waren van drie verschillende planeten! Natuurlijk was er koudwatervrees, maar uiteindelijk moet je hier overheen stappen en het gewoon durven om de jongeren bij elkaar te zetten.”

Koppelen

Als heuse koppelaars zijn ze jongeren gaan matchen, aan elkaar en aan de locatie. Het was spannend of dit goed zou gaan. “Kenmerkend voor dit project is dat we al doende zijn gaan leren”, vertelt Jacqueline. “Misschien stoot je dan een keer je neus, maar dat hoort ook bij het leven: dingen gaan soms anders dan je verwacht. De kern is: hoe ga je daarmee om? Uiteindelijk is dat een belangrijk leeraspect in het hele traject. Voor de jongeren, maar ook voor ons.”

“Misschien stoot je een keer je neus, maar dat hoort ook bij het leven”
Wat de matching betreft kunnen we concluderen dat die geslaagd is. Hoe verschillend de jongeren ook zijn, ze blijken prima met elkaar onder één dak te kunnen wonen. De voormalig dakloze, die ’s morgens nog niet wist waar hij ’s avonds zou gaan slapen, deelt nu een huis met iemand met autisme, die graag zekerheid wil. “Als ik één term aan dit project zou moeten geven, dan is dat flexibiliteit”, zegt Renske. “Bij de drie organisaties, in de hoofden van de begeleiders én bij de jongeren.”

Minder uitzonderingen, meer woningen

We vragen welke wensen Renske en Jacqueline voor de toekomst hebben. Renske: “Er is nog een slag te maken in de regelgeving rondom inkomen en huurtoeslag voor jongeren, zeker als ze onder de 21 jaar zijn. Ze moeten wel hun eigen huur kunnen betalen.” Gemeenten kunnen nu een uitzondering maken via de bijzondere bijstand, maar liever ziet ze een regeling waarbij die uitzonderingen niet nodig zijn.

Jacqueline wil graag meer woningen voor jongeren. “Wij werken er keihard naartoe dat jongeren binnen twee jaar kunnen uitstromen, maar we hebben niet de garantie dat er dan een eigen woning of kamer voor ze is: de wachtlijsten zijn vaak langer dan twee jaar. Dat voelt dubbel.”

De eerste resultaten

Hoewel BW Light pas zes maanden bestaat, heeft Jacqueline al twee ‘doorstromers’. “Dat hadden we niet zo snel verwacht. Na een halfjaar intensieve begeleiding zijn ze nu al klaar om door te stromen naar een zelfstandige woning.” Was dat zonder BW Light anders gelopen? “Absoluut. Ik werk al lang met dak- en thuisloze jongeren en het zijn altijd lange trajecten. Dan hadden ze nu nog steeds in de opvang gezeten, want daar oefen je niet hoe het is om zelfstandig te wonen.”

Dat het zo vlot is gegaan, ziet ze als bewijs dat BW Light de stap naar zelfstandig wonen inderdaad kleiner heeft gemaakt. “Als een jongere de opvang verlaat, is het altijd lastig om in te schatten hoe hij of zij het straks gaat doen. BW Light vergroot de kans dat ze het redden als ze op eigen benen staan.” De inschatting is ook dat de kans op terugval kleiner is geworden.

De twee doorstromers van Jacqueline krijgen straks alleen nog lichte ambulante begeleiding, een keuze van de jongeren zelf. “Ik blijf ze nog even volgen. Het gaat erom dat ze een aanspreekpunt hebben totdat ze zich helemaal thuis voelen in het volwassen leven”, besluit Jacqueline.

Tips van Renske

• Neem de tijd om elkaars organisatie en aanpak te leren kennen.
• Zorg dat je de meerwaarde van de samenwerking scherp krijgt.
• Probeer de zaken aan de voorkant zo helder mogelijk te krijgen: de financiering, of de jongeren de huur kunnen betalen, het recht op huursubsidie.
• Wees niet bang om te beginnen en ga al doende leren.

Tips van Jacqueline en Diana

• Vorm een integraal team.
• Besteed aandacht aan een goede matching van de jongeren die met elkaar in huis wonen.
• Vertrouw op de expertise van de begeleiders: zij kennen de jongeren.
• Concludeer soms: dit was niet de juiste manier en ga het anders doen.

Is BW Light ook iets voor jouw gemeente?

Renske vertelt je graag meer over hoe ze dit in Leiden hebben aangepakt. Stuur haar een mailtje: R.Gercama@leiden.nl. Ook kun je contact opnemen met Mirjam Roodselaar, strategisch beleidsadviseur van de Binnenvest: M.Roodselaar@debinnenvest.nl.

Actieprogramma dak- en thuisloze jongeren 2019-2021

Een passende duurzame en betaalbare eigen woonplek is hét fundament voor dak- en thuisloze jongeren. Met het Actieprogramma vraagt het ministerie van VWS aandacht voor het lokaal creëren van voldoende passende en betaalbare woonruimten. Gemeenten kunnen dat op verschillende manieren invullen. Daarbij kan het helpen om creatieve oplossingen te verzinnen. Beschermd Wonen Light is hier een prachtig voorbeeld van. Daarnaast focust het Actieprogramma op het voorkomen dat jongeren die uit de jeugdzorg of uit jeugddetentie komen, op straat belanden. Een project als BW Light kan ook deze jongeren een goede plek geven en voorkomen dat ze dakloos worden.